مَهاباد (به کردی:مه‌هاباد, Mehabad) مرکز شهرستان مهاباد و یکی از شهرهای کردنشین استان آذربایجان غربی در ایران میباشد. این شهر همچنین پایتخت جمهوری مهاباد بوده است. شهری سرسبز و در میان چندین کوه واقع شده‌است.از جمله آثار تاریخی این شهر می‌توان به فقرگاه و غار آبی سهولان اشاره کرد.
موقعیت
مهاباد از شمال با میاندوآب ، از شمال شرق با نقده ، از غرب با پیرانشهر و از جنوب با شهرستان سردشت و شهر ربط و از شرق با بوکان همسایه میباشد
پیشینه
دیرینگی این شهر دست کم به دوران صفوی بازمی‌گردد. در متون و اسناد تاریخی نام این شهر نخست سووق بلاق (به معنی «چشمه سرد» در ترکی) بعدها ساوج بلاغ و در دوره قاجاریه ساوج بلاغ مکری قید شده است و تا سال ۱۳۱۵ به همین اسم نامیده می شد. اما در آن سال بر اساس اقدام فرهنگستان وقت ایران و بنا بر پیشنهاد روانشاد غلامرضا رشید یاسمی و تصویب فرهنگستان نام این شهر به مهاباد تغیر یافت. شهر مهاباد در کالبد کنونی توسط صارم‌بگ از ملوک کُرد ساوجبلاغ مکری در اوایل سده ی ۱۱ هجری در بخش شمال نزدیک به خم رودخانه مهاباد (محلات باغ سیسه و دباغیان) فعلی بنا گردید.
قدیمی‌ترین منطقه مهاباد «باغ سیسه» نام دارد که یکبار هم بر اثر سیلاب ویران شده‌است و امروزه دارای معماری قدیمی و بافت آن رو به فرسایش است.
سیل و آسیب‌های دیگر باعث انتقال خانه‌ها به بخش‌های جنوبی و ایجاد محلات تازه پیرامون میدان چهارچراغ (شهرداری فعلی) گردیده‌است.
شهر مهاباد به حالت متروکه درآمده بود تا این‌که بداق‌سلطان حکمران مهاباد دوباره به آبادانی آن پرداخت. بازرگانی در این شهر در دوره ی قاجار گسترش یافت و مبادله کالا با شام و بیروت انجام می‌شد که بیشتر در سراهای موصلیان، کریمخان و کاشی‌ها در بازار مهاباد و کاروانسرای سیمون، همدانی‌ها، تاجرباشی و کوسه صورت می‌گرفت.
کوچ به شهر در طول دهه ۵۵-۱۳۴۵ خورشیدی افزایش چشمگیر داشت و تراکم جمعیتی آن را بالا برد. بیشتر این کوچ‌ها از دیگر شهرهای کردنشین منطقه بوده‌اند. پس از گسترش شهر بسیاری از باغ‌های پیرامون مهاباد مسکونی شدند که امروزه این امر در نام شماری از محلات این شهر که با واژه ی باغ همراه است دیده می‌شود.
امروزه همه معابر شهر آسفالت است و شهرک صنعتی که در کیلومتر ۱۸ جاده مهاباد-میاندوآب قرار دارد و ۹ واحد آن به بهره‌برداری رسیده است برای ۱۸۴ نفر ایجاد اشتغال کرده است.[۱] به استناد شواهد معتبر منطقه مکریان از پیشینه ای تاریخی برخوردار است. اما تاریخ تاسیس شهر مهاباد چهار صده قبل و متقارن با حکومت شاه اسماعیل صفوی می باشد.در سال 1081 هجری قمری و در اواخر سلطنت شاه سلیمان صفوی ( شاه عباس اول ) بداق سلطان فرزند شیر خان مکری حکومت منطقه ی مکری را در اختیار گرفت و مهاباد کنونی را مرکز حکمرانی خویش قرار داد و اقدامات اساسی و شایسته ای در جهت عمران و آبادانی منطقه به عمل آورد که از جمله می توان به احداث سه پل تمام بند دارلک و لج و پل سرخ – 1079 هجری قمری – مسجد سرخ – 1089 هجری قمری – حفر قنات و ساخت کاروانسرا و حمام لج در آن زمان اشاره کرد. در متون و اسناد تاریخی نام این شهر ابتدا سووق بلاق ( سوخ بلاق به معنی سرد چشمه ) بعدها ساوج بلاغ و در دوره قاجاریه ساوج بلاغ مکری قید شده است و تا سال 1315 به همین اسم نامیده می شد. اما در آن سال بر اساس اقدام فرهنگستان وقت ایران و بنا بر پیشنهاد روانشاد غلامرضا رشید یاسمی و تصویب فرهنگستان نام این شهر به مهاباد تغیر یافت.
ویژگی‌های جغرافيايي و اقليمی
مهاباد در جنوب استان آذربایجان غربی، در عرض جغرافيايي َ٤٦ و ْ٣٦ شمالی و طول جغرافيايی َ٤٣ و ْ٤٥ شرقی و در دامنه رشته کوه‌های لند شيخان قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دريا ١٣٨٥ متر مي‌باشد.
مردم
بیشینه مردم مهاباد کرد هستند اما اقلیتی از آذری‌ها هم در این شهرستان زندگی می‌کنند. مردم مهاباد بیشتر از تبار سه ایل منگور ، گورک و دهبکری هستند.
زبان
زبان گفتاری مردم مهاباد، کردی سورانی با لهجه ی مُکریانی و اقلیت مهاجری هم آذربایجانی میباشد.
وسعت و جمعیت
از لحاظ وسعت شهرستان مهاباد با ۲۵۹۲ کیلومترمربع، چهارمین شهر بزرگ استان است. بر پایه واپسین سرشماری انجام شده در سال ۸۵، جمعیت این شهر حدود ۲۰۱٫۰۱۰ تن است .از این تعداد جمعیت ۱۳۵٫۷۸۰ تن شهری و ۶۵۲۶۹ تن روستایی هستند. همچنین ١٠٢٤٦٢ تن از جمعیت این شهرستان را مردان و ٩٨٥٨٧ تن را زنان تشکیل می‌دهند. این شهرستان ٧% از کل وسعت و جمعیت استان آذربایجان غربی را تشکیل داده‌است.
آب و هوای مهاباد
شهر مهاباد با قرار گرفتن در شمال باختری ایران دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است. تابستان‌ها خنک و زمستان‌ها بسیار سرد میباشد. بهار قشنگ‌ترین فصل دراین منطقه است. در فصل پاییز هوا بیشتر بادی است.
محلات و معابر
چهارچراغ • پشت تپه • بداق‌سلطان • به‌ری شیلانان • باغ سیسه • باغ شایگان • میدان استقلال • محله اصحاب سپی • محله ارمنیان • بازار قیصری • میدان آردی • خانقاه • محله خلورآباد • زمین‌های شهرداری • سه‌آشان • دانشگاه آزاد • شهرک فجر • خیابان فلسطین • تپه قاضی • کانی مام قنبران • کانی صوفی طه • کوی زیبا • محمودکان • فرهنگیان • مجبورآباد • مکریان • چهار راه آزادی، نبوت شرقی، یخچال‌سازی • دباغیان • باغ قوپی • باغ گُلان • باغ ساوا • باغ حسن‌خان • باغ اسماعیل‌آقا
دانشگاه‌ها
· دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد
· دانشگاه پیام نور مهاباد
· دانشکده بازرگانی
· دانشگاه جامع علمی و کاربردی
· آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما واحد مهاباد
منبع: ویکی پدیا
مترجم سيدخليل مرتضوي /سولاكانبوكان